Natchnieni - Trójca Święta - Rublowa

Trójca Święta 
Andriej Rublow

    Wiem, że Andriej Rublow nie wybaczy mi tego, że dopiero teraz zabieram się za najbardziej znane dzieło, które wyszło spod jego ręki.  Tak naprawdę to sam jestem zły na siebie, ponieważ to moja ulubiona ikona, która zawsze jest ze mną, gdziekolwiek bym się nie wybierał. Jeśli nie przesadzę z bagażem, to z pewnością „pójdzie” ze mną w sierpniu do Santiago de Compostela, drogą św. Jakuba.
    Mowa oczywiście o ikonie Trójcy Świętej, która została napisana przez Rublowa na początku XV wieku w klasztorze w Moskwie. Została wykonana temperą na desce lipowej i uznawana jest za dzieło w najdoskonalszy sposób ukazujące trynitarny wymiar Boga.
     Ikona przedstawia historię biblijną, a mianowicie spotkanie Abrahama z trzema aniołami. 

Pan ukazał się Abrahamowi pod dębami Mamre, gdy ten siedział u wejścia do namiotu w najgorętszej porze dnia.  Abraham spojrzawszy dostrzegł trzech ludzi naprzeciw siebie. Ujrzawszy ich podążył od wejścia do namiotu na ich spotkanie. A oddawszy im pokłon do ziemi, rzekł: «O Panie, jeśli darzysz mnie życzliwością, racz nie omijać Twego sługi! Przyniosę trochę wody, wy zaś raczcie obmyć sobie nogi, a potem odpocznijcie pod drzewami. Ja zaś pójdę wziąć nieco chleba, abyście się pokrzepili, zanim pójdziecie dalej, skoro przechodzicie koło sługi waszego». A oni mu rzekli: «Uczyń tak, jak powiedziałeś».
Abraham poszedł więc spiesznie do namiotu Sary i rzekł: «Prędko zaczyń ciasto z trzech miar najczystszej mąki i zrób podpłomyki». Potem Abraham podążył do trzody i wybrawszy tłuste i piękne cielę, dał je słudze, aby ten szybko je przyrządził. Po czym, wziąwszy twaróg, mleko i przyrządzone cielę, postawił przed nimi, a gdy oni jedli, stał przed nimi pod drzewem.( Rdz 18,1–10)

    Artysta świadomie odrzucił wszelkie elementy i inne postaci, pozostawiając na głównym planie tylko owych aniołów, którzy symbolizują Trójcę Świętą. Dzięki temu, scena ta, ma znaczenie ponadczasowe i ma przedstawiać jedność Boga z człowiekiem.
    Co powoduje, że ta ikona jest dla mnie taka niesamowita? Połączenie oczywistego z nie do końca wyjaśnionym. Rublow jest genialny, ponieważ w pewien sposób „zmusza” nas do wpatrywania się w ikonę, do wyłapywania szczegółów, kontemplowania jej, a tym samym zaprasza nas do swoistej formy modlitwy. Bowiem istnieją spory, co do określenia, która z postaci to Bóg Ojciec, a która Syn Boży.
    Ikonopisarz złamał panujące zwyczaje i nie podpisał postaci. Myślę, że celowo. Zrobił coś niezwykłego, zamiast podpisów, nad osobami umieścił symbole. Co do postaci Ducha Świętego, tutaj nie ma raczej wątpliwości. 

    Zasiada On po prawej stronie, a nad Jego głową jest skała, która ma symbolizować skałę na pustyni z której wypłynęła woda, dając ukojenie spragnionym Izraelitom, wędrującym z Egiptu do Ziemi Obiecanej.

•  Pan odpowiedział Mojżeszowi: «Wyjdź przed lud i weź kilku ze starszych Izraela ze sobą. Weź w rękę laskę, którą uderzyłeś Nil i idź. Oto Ja stanę przed tobą na skale, na Horebie. Uderzysz w skałę, a wypłynie z niej woda, i lud zaspokoi swe pragnienie».(Wj 17,5)

    

 Duch Święty ma być dla nas źródłem, jak zdrój orzeźwiającej wody dla ziemi na pustyni.
    Problemy zaczynają się w momencie, gdy chcemy określić miejsce przy stole Boga i Chrystusa. Według niektórych osób, Bóg Ojciec zasiada po lewej stronie, świadczyć o tym ma symbol Kościoła – domu. Natomiast Jego Syn znajduje się w środku. Argumentem stojącym za tym jest rysunek drzewa nad głową anioła, symbolizujący drzewo krzyża i utracone drzewo rajskie, odzyskane przez krzyż. Poza tym Jezus wskazuje na kielich, kielich krwi, kielich przemiany, będący znakiem Eucharystii. 

    Druga grupa i ja zdecydowanie z nią sympatyzuję, interpretuje postacie Ojca i Syna odwrotnie, tłumacząc symbolikę w odmienny sposób. Kościół ma być znakiem Chrystusa, który jest pierwszym budowniczym Kościoła, kamieniem węgielnym albo głowicą węgła. 

• Kamień odrzucony przez budujących stał się kamieniem węgielnym.(Ps 118,22)

• Wam zatem, którzy wierzycie, cześć! Dla tych zaś, co nie wierzą, właśnie ten kamień, który odrzucili budowniczowie, stał się głowicą węgła. (1P 2,7)

    Natomiast nad głową Boga Ojca jest drzewo, symbolizujące rajskie drzewo poznania dobra i zła. Bóg wraz z Duchem Świętym, kłania się Chrystusowi, by podkreślić chwałę, jaką Syn Boży przyjął po zmartwychwstaniu i wniebowstąpieniu oraz jako zasługę za swoje posłuszeństwo do końca, do śmierci na krzyżu. 

    Dodatkowo wersję tą potwierdza opis innej ikony, która ma taką samą kompozycję. Napisał ją św. Stefan z Permu, a zgodnie z tradycją i przeciwnie do Rublowa, na ikonie umieścił podpisy nad postaciami. Anioł  po prawej stronie nosi tytuł: Puiltos (język zyrjański), co oznacza Duch Święty. Anioł w środku: Ai – Ojciec, natomiast anioł po lewej stronie: Py – Syn.

  

Trzy postaci z ikony zostały wpisane w okrąg, który ma symbolizować idealną równość. Osią okręgu jest wyciągnięta nad kielichem. Linia sylwetek bocznych postaci układa się w kształt kielicha. Skrzydła wszystkich trzech aniołów są ze sobą połączone. Daje to symbol wspólnoty i jedności. Postaci są zwrócone do siebie nawzajem, co ma odzwierciedlać jedność, a równocześnie autor nadał im cechy odrębności.
    Stół – ołtarz – jest symbolem kosmosu, a mały prostokąt na jego przedniej stronie jest znakiem Ziemi z jej czterema stronami. Czworokątny stół bywa także interpretowany jako znak czterech ewangelii. Aniołowie siedzą na tronach wyposażonych w podnóżki, które wskazują na godność królewską. Każdy z aniołów trzyma laskę, symbol jednakowej Boskiej władzy, którą posiada każda z Trzech Osób Boskich. Kielich na stole to odwołanie do Eucharystii.
    Zdaniem Evdokimova rosyjskiego teologa prawosławnego, który napisał miedzy innymi książkę: „Teologiczna pedagogia ikony na podstawie Trójcy Świętej Rublowa” po odsłonięciu wierzchniej warstwy farby z kielicha pojawia się rysunek Baranka.
    Dwa palce dłoni symbolizują dwie natury Chrystusa, a czwarte miejsce przy stole jest wolne dla oglądającego, który ma poczuć się zaproszony do jedności z Trójcą.

    Czy dzięki temu opisowi, udało mi się Was przekonać, że Trójca Święta Rublowa, to cudowna i bardzo intrygująca ikona, zapraszająca do rozmowy?